Marken en de Marker wadden zijn niet alleen bekend vanwege de vele toeristische zeiltochten die er met traditionele platbodems worden gemaakt. Het is namelijk onderdeel van groot plan dat begin 1900 zijn goedkeuring kreeg en waarmee Nederland er aanzienlijk stuk oppervlakte bij kreeg.  

Tijdens de aanleg van de afsluitdijk en het creëren van het IJssel- en Markermeer, had de bedenker van dit alles, meneer Lely, nog veel meer plannen voor dit gebied. Niet alles van zijn grote ‘Zuiderzeewerken’, zoals de Markerwaard zijn er ooit gekomen. 

Dit had niet alleen grote gevolgen voor de vissersdorpen rondom het IJsselmeer, maar ook voor de flora en fauna op en in het water. Maar hoe ziet dit gebied er tegenwoordig dan wèl uit en wat zijn nu eigenlijk die Markerwadden?

Het eiland Marken

Marken [Markens: Mereke]  is een eiland in het Markermeer, sinds halverwege de vorige eeuw eigenlijk een schiereiland, verbonden aan het vasteland door een dijk. 

Het voormalige visserseiland is beroemd om zijn markante klederdracht, de vuurtoren en de karakteristieke houten huizen op palen. Nog ouder zijn de zogenaamde ‘werven’.

 

De geschiedenis van Marken

Ooit was Marken onderdeel van Waterland. Bij de Sint Juliaansvloed van 1164 werden grote stukken veen weggeslagen van de kust van Waterland. Marken raakte los van de vaste wal.

In de 13de eeuw werd het eiland door monniken bedijkt; ‘de veenbult’ was gered van de zee. De dijken bleken echter niet hoog genoeg en vaak niet sterk genoeg. De eilandbewoners bouwden hun huizen daarom dicht op elkaar op terpen.

De werven van Marken

Al die terpen vormden samen een werf, oftewel een soort wijk of buurt. In de 14e eeuw waren er regelmatig dijkdoorbraken, waardoor het brakke water weer vrij spel kreeg. De bewoners van Marken probeerden zich er beter tegen te beschermen door meer terpen op te werpen. Van oorsprong bestond Marken uit de buurten Monnikenwerf en Kloosterwerf. Die laatste werd verzwolgen door het water. 

Op het hoogtepunt van de terpen waren er 27 werven op het eiland te vinden. In de loop van de eeuwen zijn twaalf daarvan door het water verzwolgen. Anno 2020 zijn van de vijftien overgebleven werven er twaalf bewoond en één is begraafplaats.

Het Paard van marken

Deze vuurtoren, het paard van Marken is  een van de meest gefotografeerde vuurtorens van Nederland.

Dat is niet gek, want de vuurtoren ligt in een prachtige omgeving op het oostelijkste puntje van Marken. Het Paard van Marken ligt op een zandstrand aan de rand van het Markermeer. Vanuit hier kun je eindeloos ver uitkijken over het rustige water met hier en daar een authentiek zeilschip dat voorbij vaart. Deze plek heeft veel meer te bieden dan alleen een waanzinnig uitzicht. Het Paard van Marken heeft namelijk ook een rijke geschiedenis.

De geschiedenis van de vuurtoren van Marken

De geschiedenis van het Paard van Marken gaat terug tot het jaar 1700. In dat jaar werden er in opdracht van het College van Pilotage drie vuurtorens gebouwd langs de Zuiderzee: het Paard van Marken, vuurtoren De Ven en de vuurtoren van Durgerdam. Deze vuurtorens waren bedoeld om schippers veilig van de Waddenzee naar Amsterdam te leiden.

Alle drie de vuurtorens waren in dezelfde vierkante stijl gebouwd die je nu nog terugziet bij vuurtoren De Ven. In die tijd werden er nog kolenvuren of olielampen in lantaarns gebruikt in vuurtorens om schippers de weg te wijzen. De vuurtoren van Marken zag er toen heel anders uit dan het huidige Paard van Marken. De toren was namelijk vierkant en er was nog geen wachters huisje bij te bekennen.

Waarom de vuurtoren van Marken ‘het paard van Marken’ wordt genoemd

In 1839 werd de vuurtoren vervangen door een ontwerp van J. Valk. De vierkante toren werd toen ingewisseld voor een ronde ijzeren toren binnen een recordtijd van vijf maanden. Later werd er een woning en een opslagplaats van baksteen bij de vuurtoren gebouwd. Pas toen ontstond de zo karakteristieke vorm van de vuurtoren die van veraf op een paard lijkt. Zo is de naam ‘het Paard van Marken’ geboren. 

De bijbehorende woning werd verschillende keren bedreigd en soms zelfs vernield door kruiend ijs. Op grote wateroppervlakken zoals het Markermeer waait de wind onder enorme ijsvelden die dan in beweging komen. De ijsblokken die daarbij gevormd worden stapelen zich dan op rond het Paard van Marken. 

In 1971 werd de vuurtoren zelfs enkele centimeters van zijn plaats geduwd door opkruiend ijs. Als het lang en hard vriest in de winter is het dus altijd oppassen geblazen bij de vuurtoren.

Wonen in een vuurtoren

Toen de Zuiderzee werd afgesloten, kreeg het Paard van Marken een nieuwe functie. De toren is sindsdien niet meer bedoeld voor de grote zeevaart, maar voor de binnenvaart en de recreatievaart. In 1985 werd de vuurtoren voorzien van elektrisch licht, waardoor de vuurtorenwachter overbodig werd. 

Het bijbehorende huis wordt tegenwoordig gebruikt als woonhuis door liefhebbers van de vuurtoren. Een prachtige omgeving om in te wonen, maar voor de rest is het wonen op een plek als deze nogal lastig. De vuurtoren en het woonhuis zijn namelijk niet aangesloten op het normale gas-, water- en licht netwerk. 

De elektriciteit van de vuurtoren en van de woning wordt opgewekt door een generator, water en diesel worden per schip geleverd en warm water wordt verkregen door water op te warmen met een gasgeiser. Je moet er nu eenmaal iets voor over hebben om op zo’n plek te wonen.

De Marker wadden: een van de grootste natuurprojecten van West-Europa  

De Marker Wadden zijn natuureilanden in het Markermeer. Ze liggen op ongeveer vier kilometer van de Houtribdijk (ook wel: ‘Markerwaarddijk’), die Enkhuizen en Lelystad verbindt. De eilanden worden aangelegd met zand, klei en slib uit het Markermeer. Het project draagt bij aan het natuurherstel van het meer, dat ecologisch gezien in een slechte toestand verkeerde. Toen het Markermeer door de Houtribdijk werd afgesloten van het IJsselmeer, hoopte zich slib op. 

Dit slib, in combinatie met de turbulentie van het water, maakte het water in het Markermeer troebel en verstikte het bodemleven. Hierdoor ging de ecologische kwaliteit van dit natuurgebied achteruit. Vissen, waterplanten en schelpdieren hadden moeite met overleven, waardoor er voor trekvogels gebrek aan voedsel dreigde.

Het gaat in eerste instantie om vijf eilanden. Op het grootste eiland is een haven en een aantal natuurvriendelijke gebouwen, die samen de enige nederzetting op de Marker Wadden vormen. Er wordt gestreefd naar een natuur- en recreatiegebied met een oppervlakte van uiteindelijk 10.000 hectare (een zevende van het Markermeer), waarvan 4500 hectare bovenwater landschap en 5500 hectare onder water.

Hiermee is het een van de grootste natuurprojecten van West-Europa. Het project, waarin Natuurmonumenten en Rijkswaterstaat samenwerken, moet zorgen voor ecologisch herstel door het drastisch verbeteren van de bodem- en waterkwaliteit.

Geologisch gezien zijn de Marker Wadden geen waddengebied; het woord ‘wadden’ is verwant aan het Latijnse woord vadum, dat “doorwaadbare plaats” betekent. De naam is hier overdrachtelijk gebruikt vanwege de landvorming, het archipel-karakter en de ecologische waarde van dit eilanden gebied.

Het eerst gecreëerde eiland, 250 hectare groot, is op 24 september 2016 officieel geopend door staatssecretaris Martijn van Dam. Vanaf 2018 is het project open voor publiek. In 2020 moeten alle vijf de eilanden ontwikkeld zijn. Het gebied maakt deel uit van Nationaal Park Nieuw Land.

De Houten kijk huisjes van Marken

Al meer dan honderd jaar komen er toeristen op Marken. Dat is met name te danken aan Sijtje Boes. Zij was de eerste die haar huis in de haven van Marken openstelde voor bezoekers. Algauw werden in het begin van de 20ste eeuw meer van die zogenaamde ‘kijk huisjes’ ingericht bij de haven. Ze tonen het authentieke Marker interieur van weleer.

Het Marker museum

De Marker eilandbewoners leefden vooral van het water. Ze voeren ten tijde van de VOC mee op de handel naar de Oostzee en het verre Indië. Vanuit Edam gingen ze mee op walvisvaart. Later bemanden ze de haringbuizen die op de Noordzee visten. De Marker vloot was in 1890 met driehonderd botters de grootste op de Zuiderzee.

Na de aanleg van de Afsluitdijk was het gedaan met de visserij. Haring en ansjovis houden niet van zoet water. In het Marker Museum, gevestigd in vier voormalige vissershuisjes, kom je er alles over te weten.

Hoe kun je Marken bezoeken